⏰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: 15 دقیقه
لجستیک یک بخش کلیدی از زنجیره تأمینه که وظیفه اصلیش مدیریت جریان کالاها، خدمات و اطلاعات از نقطه مبدا تا مقصد نهاییه. فرآیند لجستیک شامل برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی و کنترل مؤثر و کارآمد جریان و ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مرتبط با آن‌ها در طول زنجیره تأمینه. با توجه به رشد تکنولوژی و گسترده شدن دامنه فعالیت برای تمامی کارخونه، شرکت، فروشگاه ها و ... حضور بخش لجستیک یه موضوع حیاتی هست.
لجستیک یعنی مدیریت و هماهنگی تمامی فعالیت‌هایی که به تحویل محصولات و خدمات به مشتریان مربوط می‌شه. فعالیت‌هایی مثل حمل و نقل، انبارداری، بسته‌بندی، توزیع و مدیریت موجودی جزو وظایف اصلی لجستیک هستن. لجستیک فقط به جابجایی فیزیکی کالاها رسیدگی نمیکنه بلکه به مدیریت اطلاعات مربوط به فرآیندهایی که گفتم هم باید رسیدگی کنه.
اهمیت لجستیک
لجستیک یکی از بخشای مهم سازمانه که نقش حیاتی و مهمی در پیشرفت و به دست آوردن موفقیت کسب و کارها ایفا میکنه. اما مهم‌ترین دلایل اهمیت لجستیک:
- کاهش هزینه‌ها: شرکت‌ها میتونن با بهینه سازی فرآیندهای لجستیکی هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و... رو کم کنن.
- افزایش رضایت مشتری: یکی از دلایل افزایش رضایت مشتریان تحویل به موقع سفارش هاست.
- رقابت‌پذیری: یکی از راه هایی برتری بر رقبا فرآیندهای لجستیکی کارآمد است.
- مدیریت ریسک: تیم لجستیک اگر به خوبی عمل کنه میتونه به کاهش ریسک‌های مرتبط با تأخیر در تحویل یا نقص در کیفیت کمک کنه.
تاریخچه لجستیک
اگر لجستیک رو به عنوان یک مفهوم یا یک علم در نظر بگیریم، تاریخچه‌اش طولانی و پیچیده است حتی خیلیا معتقدن تاریخچه لجستیک به دوران باستان میرسه. در ادامه به ریشه های لجستیک در دوره های مختلف اشاره میکنم:
- دوران باستان: خود کلمه "لجستیک" ریشه اش برمیگرده به یه کلمه یونانی، "logistikos" به معنی "حسابدار" یا "محاسبه‌گر" هست. شاید جالب باشه که بدونید در دوران باستان، ارتش‌ها نیاز داشتند تا منابع جنگیشون رو به طور مؤثر مدیریت کنن. پس تا ایجا فهمیدیم واژه لجستیک توی علوم نظامی هم مهم بوده. امپراتوری‌های بزرگ دنیا مثل روم و چین برای تامین نیاز نظامی، اقتصادی و تدارکات جنگی از سیستم‌های لجستیکی پیچیده‌ای استفاده می‌کردن.
- قرون وسطا: در قرون وسطا، تجارت و دادوستد شکل جهانی یا همون بین المللی گرفت و بدون شک توی این دوره نیاز بود منابع رو به صورت جدی تر مدیریت کنن تا کار حمل و نقل کالاها با سرعت بیشتر و بدون خطا انجام بشه. با توجه به این فعالیت ها، کاروان‌ها و مسیرهای تجاری جدیدی شکل گرفتند که نیازمند برنامه‌ریزی و سازماندهی دقیق بودن و در این مرحله لجستیک معنی بیشتری پیدا کرد.
- عصر صنعتی: با اتفاق بزرگی که توی جهان افتاد و یکی از بزرگترین انقلاب ها یعنی انقلاب صنعتی در قرن ۱۸ و ۱۹ رخ داد، لجستیک به یک حوزه تخصصی‌تر تبدیل شد. با ظهور راه‌آهن و کشتی‌های بخار، حمل و نقل کالاها نسبت به گذشته راحت تر شد و به همین دلیل نیاز به مدیریت مؤثرتر زنجیره تأمین و حمل و نقل کالاها بیشتر از قبل شد.
- جنگ جهانی اول و دوم: جنگ‌های جهانی دوران جدیدی از لجستیک بودن و اینجا لجستیک یک عامل کلیدی برای رسیدن به موفقیت حشاب می‌شد. ارتش‌ها برای تأمین نیازشون در زمینه غذا، تجهیزات و تسلیحات ناچار بودن از سیستم‌های لجستیکی پیشرفته استفاده کنن.
- توسعه فناوری: بعد از اتمام جنگ جهانی دوم، پیشرفت‌های فناوری و رسیدن به روش های جدیدتر ثل حمل و نقل هوایی و سیستم‌های اطلاعاتی لجستیک به تحولات عظیمی رسید.
- فناوری اطلاعات و دیجیتال: در عصر جدید، فناوری اطلاعات نقش مهمی در تحول لجستیک ایفا کرده. سرعت بالای انتقال داده و هماهنگ کردن با بخش های مختلف بدون شک سرعت لجستیک رو هم بالا برده.
تاریخچه لجستیک نشون میده این بخش از دوران باستان تا امروز کلی تغییر و تحول داشته و با پیشرفت فناوری و تغییرات اقتصادی و اجتماعی، لجستیک هم ر حال تغییر و رشد بوده و یکی از بخش های کلیدی رسیدن به موفقیت کسب و کارهاست.
اجزای اصلی لجستیک
لجستیک یک سیستم جامع هست که از چندین جزء اصلی تشکیل شده و هر جزء نقش مهمی در مدیریت جریان کالاها، خدمات و اطلاعات ایفا میکنه. اجزای اصلی لجستیک رو در ادامه بهتون معرفی میکنم:
- برنامه‌ریزی و مدیریت زنجیره تأمین: این بخش وظیفه تحلیل نیازها یعنی شناسایی نیاز مشتری و بازار هدف رو به عهده داره و بر اساس این تحلیل بابد برنامه ریزی در رابطه با میزان مورد نیاز از کالاهای مختلف رو انجام بده.
- حمل و نقل: حمل و نقل یکی دیگر از اجزای اصلی لجستیکه و وظیفه اش انتخاب مناسب ترین روش حمل و نقل محصولاته. علاوه بر این باید روی مسیرها، هزینه حمل و نقل، مدیریت زمان و.. برنامه ریزی درستی انجام بده.
- انبارداری: بخش انبار به نوبه خود یکی از ریشه های اصلی لجستیکه و باید به مواردی مثل ذخیره‌سازی کالاها، مدیریت موجودی و نظارت بر شرایط نگهداری توجه بشه. استفاده از نرم افزارهای مدیریتی به این قسمت خیلی کمک میکنه.
- مدیریت موجودی:مدیریت موجودی انبار نقش موثری در راستای بالا بردن دقت تیم لجستیک داره و مهم ترین این موارد نظارت بر سطح موجودی کالا و پیش بینی نیازهای بعدی هست.
- مدیریت اطلاعات: سیستم‌های اطلاعات لجستیک با استفاده از نرم‌افزارهای خاص کار جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و تحلیل داده‌ها رو انجام میده و با تجزیه و تحلیل اون ها بهترین تصمصم گیری رو انجام میدن.
- مدیریت ریسک: مرجله مهم در فعالیت های تیم لجستیک تحلیل خطرات مربوط به حمل و نقل، تأمین و موجودی کالاهاست. با یک مدیریت قوی باید بحران ها رو پیش بینی کرد و با برنامه ریزی از تاثیرات منفی این بحران ها کم کرد.
در نهایت باید بگم که اجزای اصلی لجستیک به هم پیوستن و هر کدوم از اونا در ایجاد یک زنجیره تأمین کارآمد و مؤثر نقش مهمی رو به عهده دارن.
فرآیندهای لجستیکی
فرآیندهای لجستیکی شامل مجموعه‌ای از فعالیتاست که در راستای مدیریت و بهینه‌سازی جریان کالاها، خدمات و اطلاعات از نقطه تولید تا نقطه مصرف انجام میشن. اما فرآیندهای لجستیکی چی هستن؟
- برنامه‌ریزی لجستیک: تیم لجستیک باید با یک برنامه ریزی دقیق نیازهای انبار را بر اساس بازار هدف و نیاز مشتریان مشخص کنه و یک استراتژی دقیق در زمینه مدیریت زنجیره تامین طراحی کنه.
- تأمین و خرید: ارزیابی تامین کنندگان و انتخاب تامین کننده مناسب و مدیریت مذاکره و تنظیم قرارداد یکی دیگه از فعالیتای فرآیند لجستیکه.
- حمل و نقل:انتخاب روش حمل و نقل درست و بهینه هم از نظر اقتصادی هم از نظر سرعت و جلوگیری از اتلاف وقت جزو فعالیتای مهم لجستیکه.
- انبارداری: نظارت بر سطح موجودی کالاها، عملیات انبارداری مثل قرار دادن محصولات در انبار، خروج و ارسال کالاها در راستای حفظ نظم انبار خیلی مهمه.
- مدیریت موجودی:کنترل و نظارت بر سطح موجودی انبار (استفاده از روش های JIT یا EOQ).
- مدیریت اطلاعات: تیم لجستیک با استفاده از نرم افزارهای مخصوص جمع آوری و تحلیل داده می تونه گزارشای جامع و کاملی رو تهیه کنه.
- مدیریت ریسک: لجستیک باید علاوه بر موارد ذکر شده به احتمال وقوع خطرات مرتبط با زنجیره تامین هم دقت کنه و برای مقابله با اونا یه برنامه ریزی دقیق داشته باشه.
- تحویل نهایی: پیگیر بودن لجستیک درباره تحویل گرفتن مشتری در ایجاد رضایت خاطر مشتریان اهمیت بسزایی داره و در صورت بروز مشکل باید با مشتری همدلی لازم رو داشته باشه.
- بهبود مستمر: هر بخش برای بهبود شرایط و رسیدن به پیشرفت نیاز به تغییر داره و لجستیک هم در این باره باید نقاط ضعف و قوت رو مشخص کنه و اگر نیاز به تغییر رو حس میکنه به دنبال تغییرات سازنده باشه.
فناوری در لجستیک
با توجه به پیشرفت علم و حضور در عصر تکنولوژی باید بپذیریم که فناوری در لجستیک نقش بسیار مهمی در بهینه‌سازی فرآیندها، افزایش کارایی و بهبود خدمات مشتری ایفا میکنه. فناوری های کلیدی که در لجستیک استفاده میشن موارد زیر هستن:
- سیستم‌های مدیریت زنجیره تأمین (SCM): این نرم افزارها به شرکت‌ها کمک می‌کنن تا مراحل زنجیره تأمین، از تأمین‌کننده تا مشتری نهایی مدیریت بشه. سیستم های مدیریت زنجیره تامین شامل ابزارهای تحلیل داده، پیش‌بینی تقاضا و مدیریت موجودی هستن.
- فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): استفاده از نرم‌افزارها و سیستم‌های اطلاعاتی برای جمع‌آوری، ذخیره و تجزیه و تحلیل داده‌ها به شرکتا این امکان رو میده که هم فرآیندهاشون رو بهینه کنن و هم یه تصمیم درست بگیرن.
- فناوری GPS و ردیابی: استفاده از سیستم های ردیابی مبتنی بر GPS قابلیت ردیابی و چک کردن موقعیت حمل و نقل کالاها رو به شرکتا میده و به صورت لحظه ای می تونن اطلاعاتی از موقعیت محصولات در مسیر مقصد رو کسب کنن.
- خودکارسازی و رباتیک: علم امروز برای بالا بردن سرعت کار از ربات ها استفاده می کنه. مواردی مثل برداشت، بسته‌بندی و جابجایی کالاها هم کارایی را بالا می برد هم هزینه و استهلاک را کم میکنه.
- تحلیل داده‌ها: برای شناسایی الگوها، پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی فرآیندها می توان از فناوری تحلیل داده ها کمک گرفت. فناوری تحلیل داده ها به شرکت اجازه میده که تصمیماتش رو بر مبنای همین داده ها بگیره.
- فناوری بلاک چین: بلاک چین شفافیت و امنیت رو در سیستم ایجاد می کنه. با استفاده از فناوری بلاک چین، تمامی تراکنش‌ها ثبت و قابل پیگیری هستن که از بروز تقلب جلوگیری میکنه.
- پلتفرم‌های حمل و نقل آنلاین: برای پیدا کردن بهترین راه حمل ونقل می توان از پلتفرم های حمل و نقل استفاده کرد، یا اونا ارتباط گرفت و با یک همکاری دو طرفه برنامه ریزی دقیقی برای مدیریت حمل و نقل کالا انجام داد.
چالش ها و فرصت های لجستیک
با توجه به اینکه لجستیک یه بخش حیاتی از زنجیره تأمین در سیستم هست، با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی امکان داره روبرو بشن. اما بیشتر چالش و فرصتای لجستیک چیه؟
چالش‌ها لجستیک
- هزینه‌های بالای حمل و نقل: یکی از دلایل کاهش سود در شرکت ها بالا رفتن هزینه سوخت و حمل و نقله.
- مدیریت موجودی: ایجاد تعادل بین موجودی و نیاز بازار می تونه برای لجستیک چالش بزرگی باشه.
- تقاضای غیرقابل پیش‌بینی: تغییرات ناگهانی در تقاضا در دوران بحران های خاص جامعه یا تغییرات فصلی یکی از دلایل بهم ریختن برنامه های لجستیکه.
- عدم شفافیت در زنجیره تأمین: عدم دسترسی به اطلاعات دقیق و به روز در زنجیره تأمین میتونه یک چالش باشه و نتیجه اش تصمیم گیری اشتباهه.
- نیروی کار ماهر: چالش دیگه کمبود نیروی کار ماهر در حوزه لجستیک و حمل و نقله.
فرصت‌های لجستیک
- فناوری‌های نوین: فناوری‌هایی مثل اینترنت اشیاء (IoT)، بلاک‌چین و رباتیک میتونه هم کارایی رو بالا ببره هم هزینه رو کم کنه.
- تحلیل داده‌ها: بهره‌برداری از داده‌های بزرگ و تحلیل درست اونا برای پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی موجودی میتونه به تصمیم‌گیری‌های بهتر کمک کنه.
- خدمات مشتری محور: توجه بیشتر به بهبود خدمات دهی به مشتری، مثل تحویل سریع‌تر و شفاف‌تر، میتونه رقابت‌پذیری شرکت‌ها رو افزایش بده.
- همکاری‌های استراتژیک: ایجاد همکاری با دیگر شرکت‌ها و تأمین‌کنندگان یکی از راههای شبکه سازی و بالا بردن ارتباطات جهت کاهش هزینه و افزایش بهره وری هست.
- آموزش و توسعه نیروی کار: سرمایه‌گذاری در آموزش کارکنان راهکار مناسبی برای بالا بردن مهارت اوناست که کارایی و تعهدشون بیشتر بشه.
نتیجه گیری: آینده لجستیک
آینده لجستیک به مواردی مثل فناوری و رشد تکنولوژی گره خورده. استفاده از فناوری های جدید مثل بلاک چین، هوش مصنوعی، پلتفرم های آنلاین حمل و نقل می تونه روی پیشرفت لجستیک خیلی موثر باشه. از یه طرف ربات هایی که به صورت هوشمند میتونن جایگزین نیروی انسانی بشن یک قدم بزرگ برای کاهش هزینه های حقوق و دستمزدن. با این اوصاف لجستیک اگر پا به پای فناوری به روز بشه میتونه تاثیر بسزایی روی رشد کلی سازمان بذاره.
سوالات متداول
لجستیک چیست؟
لجستیک یعنی فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل جریان مواد و اطلاعات از مبدا تا مقصد.
مدیریت زنجیره تأمین (SCM) چیست؟
مدیریت زنجیره تأمین یعنی هماهنگی و مدیریت کل فعالیت‌های مرتبط با تأمین کالا و خدمات از تأمین‌کنندگان تا مشتریان نهایی.
چگونه می‌توان هزینه‌های لجستیک را کاهش داد؟
1. بهینه‌سازی مسیرهای حمل و نقل
2. استفاده از فناوری‌های جدید
3. بهبود فرآیندهای انبارداری
نقش فناوری در لجستیک چیست؟
فناوری‌هایی مثل نرم‌افزارهای مدیریت انبار، سیستم‌های ردیابی GPS و اتوماسیون فرآیندها به بهبود کارایی و دقت در لجستیک کمک می‌کنن.